تحریک مغناطیسی مغز TMS یا rTMS یک تکنیک درمانی غیرتهاجمی است که از میدان‌های مغناطیسی برای تحریک سلول‌های عصبی در مغز استفاده می‌کند. این روش توسط متخصص مغز و اعصاب برای درمان افسردگی شدید، اختلال وسواس فکری-عملی OCD ، میگرن و ترک سیگار زمانی که درمان‌های معمول مؤثر نباشند، کاربرد دارد.

تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای (TMS): درمان نوین اختلالات مغز و اعصاب 

تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای (TMS یا rTMS ) یک روش درمانی غیرتهاجمی است که از میدان‌های مغناطیسی برای تحریک سلول‌های عصبی در مغز استفاده می‌کند.

این درمان معمولاً برای افرادی که از افسردگی شدید ، اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)، اضطراب و استرس ( حملات پنیک ) میگرن و ترک سیگاررنج می‌برند و به درمان‌های سنتی نظیر داروها یا روان‌درمانی پاسخ نداده‌اند، استفاده می‌شود.

تحریک مغناطیسی با استفاده از میدان‌های مغناطیسی متغیر ایجاد می‌شود که باعث ایجاد جریان‌های الکتریکی در سیستم عصبی می‌گردد.

این جریان‌ها می‌توانند پتانسیل عمل در سلول‌های عصبی ایجاد کرده و به تحریک آن‌ها منجر شوند

. تغییرات ناشی از این تحریک‌ها ممکن است تأثیرات مثبت در بهبود عملکرد مغز و درمان اختلالات روانی داشته باشد.

تاریخچه تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای (TMS)

• اوایل قرن 19 – کشف میدان‌های مغناطیسی و الکتریکی:  کشف رابطه بین جریان الکتریکی و میدان مغناطیسی توسط مایکل فارادی.

• دهه 1950 – شروع مطالعات تحریک مغزی:  استفاده از الکتروانسفالوگرافی (EEG) برای بررسی اثرات تحریک مغزی.

• 1985 – اختراع TMS:  معرفی TMS توسط آنتونی پاسکوال-لیو و همکارانش در دانشگاه هاروارد

• 1995 – اولین کاربرد درمانی TMS:  استفاده از TMS برای درمان افسردگی مقاوم به دارو.

• 2000 – تایید کاربردهای بالینی:  تایید TMS توسط سازمان غذا و دارو (FDA) برای درمان افسردگی مقاوم به دارو.

• 2010 به بعد – پیشرفت‌های تکنولوژیکی و گسترش کاربردها:بهبود دقت و اثربخشی TMS با استفاده از نقشه‌برداری مغزی دقیق‌تر و پروتکل‌های جدید.

زمانبندی  تایید دستگاه‌های تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای rTMS یا TMS توسط اداره غذا و داروی ایالات متحده (FDA) 

2008 – تایید اولیه FDA برای افسردگی:

FDA اولین دستگاه rTMS را برای درمان اختلال افسردگی ماژور (MDD) تایید کرد. این تایید براساس شواهدی بود که نشان می‌داد rTMS می‌تواند یک گزینه موثر برای بیمارانی باشد که به درمان‌های معمولی مانند داروها یا روان‌درمانی پاسخ نمی‌دهند.

2013 – گسترش تایید برای افسردگی:

FDA استفاده از rTMS را برای درمان افسردگی مقاوم به درمان تایید کرد و بر ایمنی و قابلیت تحمل این روش برای بیمارانی که به حداقل یک درمان دارویی افسردگی پاسخ نداده‌اند، تاکید کرد.

2018 – تایید FDA برای اختلال وسواس فکری-عملی (OCD):

   - FDA استفاده از دستگاه‌های rTMS را برای درمان اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) تایید کرد. این گامی مهم در گسترش کاربردهای درمانی rTMS فراتر از افسردگی بود.

2019 – تایید برای ترک سیگار:

FDA دستگاه‌های rTMS را برای استفاده در ترک سیگار تایید کرد. این تایید به معنای استفاده از rTMS برای کاهش تمایلات و جلوگیری از بازگشت به سیگار کشیدن در افرادی است که تلاش دارند از این عادت رهایی یابند.

تایید مداوم برای سایر شرایط:

FDA همچنان در حال بررسی و تایید دستگاه‌های rTMS برای درمان بیماری‌های دیگر مانند میگرن و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) است و چندین تحقیق در این زمینه‌ها در حال انجام است.

در کل، خط زمان تایید FDA نشان‌دهنده افزایش اعتماد به ایمنی و اثربخشی rTMS است، به ویژه برای شرایط روان‌پزشکی که در برابر درمان‌های سنتی مقاوم بوده‌اند.

انواع تحریک مغناطیسی

1. TMS تک‌پالسی: یک پالس مغناطیسی به‌طور جداگانه به ناحیه‌ای خاص از مغز ارسال می‌شود.
2. rTMS (تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای تکراری): پالس‌های مغناطیسی به‌طور مکرر و در مدت‌زمانی خاص به مغز ارسال می‌شوند.
3. TBS (تحریک تتابرست): ارسال پالس‌های مغناطیسی در الگوهای خاص برای تحریک بهتر نواحی مختلف مغز.
4. QPS (تحریک چهارپالسی): یک روش نوین برای تنظیم عملکرد مغز به‌ویژه در نواحی خاص.

مراحل درمان TMS

جلسه مشاوره و ارزیابی:

قبل از آغاز درمان TMS، بیمار باید توسط متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست) یا روانپزشک معاینه و ارزیابی شود

این ارزیابی شامل تاریخچه پزشکی، بررسی علائم اختلال روانی و ارزیابی سلامت روانی بیمار است.

پزشک همچنین با بررسی شرایط بیمار، تایید می‌کند که این روش برای او مناسب است و هیچ مانعی برای استفاده از آن وجود ندارد.

جلسه اول درمان:

در این جلسه، پزشک متخصص مغز و اعصاب محل دقیق قرارگیری کویل الکترومغناطیسی را روی سر بیمار مشخص می‌کند.

این فرآیند معمولاً حدود یک ساعت طول می‌کشد و شامل مرحله‌ای به نام "نقشه‌برداری مغزی" است. در این مرحله، پزشک بهترین محل برای قرار دادن کویل را بر اساس نقاط حساس و مهم مغزی تعیین می‌کند.

نقشه‌برداری مغزی:

پزشک با استفاده از دستگاه‌های خاص، نقشه دقیق از مغز بیمار به دست می‌آورد تا مطمئن شود که پالس‌های مغناطیسی به‌درستی به نواحی هدف در مغز ارسال می‌شوند.

در این مرحله، بیمار باید در حالت راحت بنشیند و از گوشی‌های مخصوص برای محافظت از گوش‌ها استفاده کند.

جلسات درمانی بعدی:

پس از جلسه اول، درمان معمولاً در جلسات روزانه، پنج روز در هفته، به مدت 4 تا 6 هفته ادامه می‌یابد. در این جلسات، کویل الکترومغناطیسی به‌طور مکرر پالس‌های مغناطیسی به مغز ارسال می‌کند و پزشک شدت و فرکانس پالس‌ها را بسته به نیاز بیمار تنظیم می‌کند.

انتخاب نوع درمان:

در بعضی از بیماران، بسته به نوع اختلال و حساسیت مغزی، درمان‌های فشرده‌تر و سریع‌تر یا جلسات نگهدارنده برای حفظ نتایج مثبت به کار می‌رود.

این جلسات به طور معمول 3 تا 5 بار در هفته برگزار می‌شوند و برخی پروتکل‌های پیشرفته‌تر شامل تحریک با فرکانس بالا یا پایین، استفاده از کویل‌های جدیدتر و اصلاح نقاط تحریک می‌باشد.

نقش متخصص مغز و اعصاب در درمان TMS یا rTMS

متخصص مغز و اعصاب یا نورولوژیست نقش کلیدی در موفقیت درمان TMS ایفا می‌کند. این پزشک مسئول ارزیابی اولیه بیمار، تایید صلاحیت استفاده از TMS، نظارت بر جلسات درمانی و تنظیم پروتکل‌های درمانی به‌منظور بهینه‌سازی نتیجه درمان است. 

متخصص مغز و اعصاب با استفاده از تجربه و دانش خود در زمینه علوم اعصاب و سیستم عصبی، می‌تواند بهترین نقطه برای تحریک مغز را انتخاب کرده و فرآیند درمان را به شکلی دقیق و ایمن هدایت کند.

همچنین، او عوارض جانبی احتمالی را مدیریت کرده و اطمینان می‌دهد که درمان با کمترین ریسک برای بیمار انجام شود.

مزایا و نتایج درمان

غیرتهاجمی: TMS یا rTMS برخلاف روش‌هایی مانند جراحی مغز، هیچ نیازی به برش یا بیهوشی ندارد.

ایمن و قابل تحمل: این روش معمولاً بدون عوارض جدی انجام می‌شود و بیماران می‌توانند پس از هر جلسه به فعالیت‌های روزانه خود بازگردند.

عوارض جانبی و خطرات

به‌طور کلی، TMS  یا rTMS به عنوان یک روش درمانی ایمن و قابل تحمل شناخته می‌شود. با این حال، برخی عوارض جانبی مانند سردرد، ناراحتی در پوست سر یا احساس گزگز در عضلات صورت ممکن است بروز کند.

این عوارض معمولاً خفیف و موقتی هستند و با گذشت زمان کاهش می‌یابند.

عوارض نادر مانند تشنج یا تغییرات خلقی ممکن است در برخی افراد مشاهده شود، بنابراین لازم است تا تمامی جلسات درمانی تحت نظارت دقیق پزشک متخصص مغز و اعصاب قرار گیرد.

نتایج و پیگیری پس از درمان

در صورتی که درمان مؤثر باشد، علائم اختلالات روانی مانند افسردگی یا OCD یا اضطراب  به تدریج کاهش می‌یابد و در برخی موارد ممکن است به‌طور کامل از بین برود.

برای حفظ نتایج درمان، ممکن است به جلسات نگهدارنده یا درمان‌های تکمیلی مانند دارو و روان‌درمانی نیاز باشد.

در نهایت، به توصیه دکتر رخصت یزدی متخصص مغز و اعصاب در تهران  تحریک مغناطیسی مغز TMS یا rTMS یک روش مؤثر و نوین در درمان اختلالات روان‌پزشکی است که با نظارت دقیق و تخصصی پزشک متخصص مغز و اعصاب می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک شایانی کند.

درمان بیماری‌های مغز و اعصاب و ستون فقرات