تصویربرداری مغزی معمولاً برای اکثر سردردها ضروری نیست و تنها در موارد خاص تجویز می‌شود. این راهنما به بیماران کمک می‌کند تا با متخصص مغز و اعصاب درباره لزوم یا عدم لزوم تصویربرداری صحبت کنند. شناخت دلایل واقعی انجام تست‌ها از آزمایش‌های غیرضروری، هزینه و استرس اضافی جلوگیری می‌کند.
چه زمانی نیاز به تصویربرداری از مغز در بیماران مبتلا به سردرد میگرنی وجود دارد؟
نگرانی از اینکه سردرد ناشی از مشکلی جدی باشد، یکی از شایع‌ترین دلایل مراجعه افراد مبتلا به سردرد به متخصص مغز و اعصاب است. این نگرانی‌ها اغلب شامل ترس از مشکلات جدی مانند تومور مغزی، آنوریسم، لخته خون یا عفونت است. خوشبختانه، سردردها به ندرت ناشی از مشکلات پزشکی خطرناک هستند. سردردهایی که ممکن است خطرناک باشند، معمولاً به تازگی شروع شده‌اند. اکثر افرادی که برای سردرد به متخصص مغزو اعصاب مراجعه می‌کنند، در واقع مبتلا به میگرن هستند. درد میگرن از تعامل پیچیده‌ای بین مغز و رگ‌های خونی در صورت و سر ناشی می‌شود. مطالعات تصویربرداری این تغییرات را در مغز نشان نمی‌دهند. بنابراین، برای اکثر افراد، آزمایش تصویربرداری چیزی مرتبط با علت سردرد نشان نمی‌دهد و نتیجه آن مشابه اسکن فردی بدون سردرد خواهد بود. با این حال، در برخی موقعیت‌ها، اطمینان از نبود مشکلات خطرناک که باعث سردرد شده‌اند، مهم است.
برخی از دلایلی که متخصص مغز و اعصاب ممکن است آزمایش تصویربرداری تجویز کند:
- سردرد ناگهانی و شدید که بدترین سردرد زندگی‌تان است.
- تغییر ناگهانی الگوی سردرد.
- سردرد جدید در سنین بالای ۵۰ سال.
- سردرد مرتبط با موقعیت بدن؛ هنگام نشستن یا ایستادن وجود دارد و با دراز کشیدن بهبود می‌یابد.
- تشنج همراه با سردرد.
- شروع سردرد همراه با بیماری یا تب.
- شنیدن صدای ضرباندار یا "هوهو" همراه با سردرد. (وزوز گوش ضرباندار که نشانه سردرد ناشی از افزایش فشار مغزی است)
- آسیب اخیر به سر همراه با سردرد.
- سردرد هنگام ورزش، رابطه جنسی، سرفه، عطسه یا اجابت مزاج.
- علائم همراه با سردرد مانند تغییر در هوشیاری یا تکلم، گیجی، ضعف، بی‌حسی یا مشکلات هماهنگی.
- مشکلات پزشکی مانند سرطان یا اچ‌آی‌وی HIV .
- سردردهایی که به انواع و مقادیر مناسب دارو پاسخ نمی‌دهند.
- نگرانی یا ترس شدید درباره سردردهایتان.
انواع تصویربرداری برای بررسی سردرد:
دو نوع اصلی آزمایش تصویربرداری برای مراقبت از بیمار در دسترس است. چندین روش دیگر نیز برای تحقیقات وجود دارد.
سی‌تی اسکن مغز (یا توموگرافی کامپیوتری) از اشعه ایکس برای گرفتن تصاویر از مغز و جمجمه استفاده می‌کند. این آزمایش تنها چند دقیقه طول می‌کشد. ترس از فضاهای کوچک یا محبوس شدن (کلاستروفوبیا) در سی‌تی مشکلی ایجاد نمی‌کند. سی‌تی برای بررسی اشیاء جامد مانند استخوان یا خون لخته‌شده یا خونریزی مغزی مناسب است.
متخصص مغز و اعصاب اغلب برای یافتن شکستگی استخوان یا خون در مغز از سی‌تی استفاده می‌کنند. اگرچه سی‌تی تصویر خوبی از مغز ارائه می‌دهد، اما جزئیات آن زیاد نیست. سی‌تی اسکن افراد را در معرض مقدار کمی اشعه قرار می‌دهد، اما این مقدار تنها کمی بیشتر از اشعه ایکس قفسه سینه است. اگر باردار هستید، نباید سی‌تی انجام دهید. در موارد نادر، ارائه‌دهنده ممکن است این آزمایش را کاملاً ضروری بداند؛ در این صورت، محافظت از شکم در برابر اشعه ضروری است.
ام‌آر‌آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) از آهن‌ربا و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر بسیار دقیق از مغز استفاده می‌کند. اطلاعات بسیار بیشتری نسبت به سی‌تی ارائه می‌دهد. ام‌آر‌آی بسیار طولانی‌تر از سی‌تی است؛ گاهی حتی یک ساعت یا بیشتر برای تکمیل تمام تصاویر طول می‌کشد. دستگاه بسیار پر سر و صدا است؛ ممکن است بخواهید از گوش‌گیر استفاده کنید. به جای آن، می‌توانید سی‌دی موسیقی مورد علاقه‌تان را بیاورید تا تکنسین ام‌آر‌آی آن را برایتان پخش کند. باید در طول آزمایش در یک تونل باریک کاملاً بی‌حرکت بمانید. اگر فضای تنگ برایتان دشوار است، به پزشک خود اطلاع دهید. ترس از فضاهای کوچک یا محبوس شدن در ام‌آر‌آی شایع است. داروهای آرام‌بخش ممکن است کمک کنند. در صورت استفاده از آرام‌بخش، باید برای بازگشت به خانه راننده داشته باشید. گزینه دیگر ام‌آر‌آی "باز" است. بسیاری از ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی معتقدند که ام‌آر‌آی باز برای جزئیات مغز نسبت به ام‌آر‌آی استاندارد کیفیت پایین‌تری دارد. به دلیل کیفیت پایین‌تر، معمولاً از ام‌آر‌آی باز اجتناب می‌شود. افرادی که ضربان‌ساز، دریچه قلب فلزی یا برخی کلیپ‌های مغزی دارند، در حال حاضر نمی‌توانند ام‌آر‌آی انجام دهند.
تزریق ماده حاجب معمولاً در ام‌آر‌آی پایه مغز انجام می‌شود. این ماده از طریق ورید بازو تزریق می‌شود و اطلاعات بیشتری درباره مغز ارائه می‌دهد، مانند وجود تومور، عفونت یا نشت مایع اطراف مغز. متخصص مغز و اعصاب شما می‌تواند این روش را با جزئیات بیشتری توضیح دهد. ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی بر اساس نگرانی پزشکی، یکی از انواع مختلف تصاویر ام‌آر‌آی را تجویز می‌کنند.
در برخی موارد، بررسی رگ‌های خونی مغز مفید است. دو نوع رگ خونی وجود دارد: شریان‌ها و وریدها. شریان‌ها خون را به مغز می‌آورند و وریدها آن را خارج می‌کنند. هم سی‌تی و هم ام‌آر‌آی می‌توانند این رگ‌های خونی را بررسی کنند. آزمایش برای شریان‌ها آنژیوگرام (A) و برای وریدها ونوگرام (V) نامیده می‌شود. این مطالعات به صورت CTA/CTV و MRA/MRV مخفف می‌شوند. آنژیوگرام‌ها برای بررسی مواردی مانند آنوریسم یا تنگ شدن شریان‌ها مفید هستند. ونوگرام‌ها به شناسایی لخته‌های خونی که می‌توانند باعث انسداد جریان خون در مغز شوند، کمک می‌کنند. CTA/CTV شما را در معرض اشعه بسیار بیشتری نسبت به سی‌تی مغز قرار می‌دهد. CTA و MRA می‌توانند بسیار مفید باشند، اما نمی‌توانند چیزهای کوچک‌تر از ۲-۳ میلی‌متر (حدود ضخامت دو سکه) را ببینند.
در مواردی که متخصص مغز و اعصاب بسیار نگران آنوریسم یا سایر مشکلات رگ‌های خونی هستند، می‌توانند آنژیوگرام معمولی تجویز کنند. این شامل تزریق ماده حاجب از طریق کشاله ران در سمت راست یا از طریق شریانی در بازو است. ماده حاجب در مغز حرکت می‌کند و از فلوروسکوپ اشعه ایکس برای دیدن رگ‌ها استفاده می‌شود. این روش خطراتی دارد. سکته مغزی ممکن است در طول آزمایش رخ دهد، اما این در غیاب عوامل خطر سکته دیگر بسیار نادر است. اگر متخصص مغز پ اعصاب این آزمایش را توصیه کند، باید درباره نیاز به آن و خطراتش صحبت کنید. گاهی این آزمایش حتی می‌تواند میگرن یا سردرد دیگری را تحریک کند.
دلایلی برای انجام ندادن تصویر برداری:
- آزمایش‌های تصویربرداری به ندرت دلیل میگرن را نشان می‌دهند.
- با گرفتن شرح حال دقیق سردرد و معاینه، می‌توان در اکثر موارد بدون نیاز به تصویربرداری، تشخیص و برنامه درمانی موفقی ارائه داد.
- سی‌تی یا ام‌آر‌آی معمولاً به مدیریت میگرن یا سایر علائم سردرد کمک نمی‌کنند و احتمالاً درمان را تغییر نمی‌دهند.
- برای الگوی سردرد پایدار در ماه‌ها یا سال‌ها، تصویربرداری به احتمال زیاد کمکی نمی‌کند.
- اگر سردردها با دارو به خوبی کنترل شوند، معمولاً تصویربرداری لازم نیست.
- ممکن است پدیده "آبشار پزشکی" رخ دهد. آبشار پزشکی به زنجیره‌ای از آزمایش‌ها اشاره دارد که به دلیل آزمایش قبلی انجام می‌شوند. یک آزمایش به آزمایش دیگری منجر می‌شود، شاید به دلیل "سایه‌ها" یا عدم اطمینان از اهمیت آن‌ها. این می‌تواند به تعداد زیادی آزمایش، نظرات پزشکی دیگر، هزینه‌های اضافی و بدون تغییر در تشخیص یا درمان منجر شود.
توصیه دکتر حمیدرضا رخصت یزدی متخصص مغز و اعصاب :
آزمایش‌های تصویربرداری در تشخیص مشکلات جدی سردرد، که به عنوان سردردهای ثانویه شناخته می‌شوند، مفید هستند. خوشبختانه، شرایط خطرناک غیرمعمول هستند. اگرچه روشهای زیادی برای گرفتن تصاویر از مغز وجود دارد، اما تصویربرداری برای اکثر افراد معمولاً غیرضروری است و باید با یک متخصص مغز و اعصاب بحث شود.
