بیماری آلزایمر به عنوان یک بیماری مغز و اعصاب با اختلال در حافظه کوتاه مدت تعریف می‌شود که پیش از ظهور علائم بالینی، تغییراتی در مغز ایجاد می‌کند. متخصص مغز و اعصاب این تغییرات را با استفاده از بیومارکرها شناسایی می‌کند. معیارهای جدید سال 2024 با هدف تشخیص دقیق‌تر و مرحله‌بندی پیشرفته‌تر تدوین شده‌اند.

 تشخیص و مرحله‌بندی آلزایمر

بیماری آلزایمر به عنوان یک بیماری مغز و اعصاب با اختلال در حافظه کوتاه مدت تعریف می‌شود که پیش از ظهور علائم بالینی، تغییراتی در مغز ایجاد می‌کند.

متخصص مغز و اعصاب این تغییرات را  با استفاده از بیومارکرها شناسایی می‌کند.

معیارهای جدید سال 2024 با هدف تشخیص دقیق‌تر و مرحله‌بندی پیشرفته‌تر تدوین شده‌اند.

تشخیص آلزایمر

تشخیص بر پایه نشانگرهای زیستی (بیومارکرها) انجام می‌شود که در دو دسته اصلی قرار می‌گیرند:

1.  نشانگرهای اولیه (Core 1 biomarkers):

این نشانگرها برای تشخیص اولیه آلزایمر استفاده می‌شوند:

آمیلوئید بتا (Aβ): تجمع این پروتئین در مغز یکی از اولین نشانه‌های زیستی بیماری است.

پروتئین تائو (T1): تغییرات اولیه در تائو نشان‌دهنده شروع فرایندهای بیماری است.

روش‌های شناسایی:

تصویربرداری PET: برای بررسی تجمع آمیلوئید و تائو در مغز.

آزمایش مایع مغزی-نخاعی (CSF):برای اندازه‌گیری سطوح آمیلوئید و تائو.

 آزمایش خون: پیشرفت‌های جدید در این زمینه به شناسایی این تغییرات با دقت بالا کمک کرده است.

2. نشانگرهای ثانویه (Core 2 biomarkers):

این نشانگرها تغییرات پیشرفته‌تر در پروتئین تائو (T2) را نشان می‌دهند که معمولاً با ظهور علائم بالینی همراه است:

Tau PET imaging: برای بررسی تجمع تائو در مراحل پیشرفته.

تغییرات نورودژنراتیو: شامل آسیب یا تحلیل نورون‌ها، که با MRI یا سایر ابزارهای تصویربرداری قابل شناسایی است.

مراحل بیماری آلزایمر

بیماری آلزایمر به صورت یک پیوستار پیشرفت می‌کند و در چهار مرحله زیستی دسته‌بندی شده است:

مرحله A (ابتدایی):

ویژگی‌ها: تجمع آمیلوئید در مغز بدون تغییرات قابل توجه در تائو.

علائم:معمولاً هیچ علائم بالینی در این مرحله مشاهده نمی‌شود.

ابزار تشخیص: آزمایش‌های آمیلوئید PET و مایع مغزی-نخاعی.

مرحله B (اولیه):

ویژگی‌ها:تجمع محدود پروتئین تائو در ناحیه‌های خاصی از مغز، مانند بخش‌های داخلی لوب تمپورال.

علائم:ممکن است علائم خفیف شناختی (MCI) شروع شود.

ابزار تشخیص: آمیلوئید PET به همراه تائو PET.

مرحله C (میانی):

ویژگی‌ها: تجمع گسترده‌تر و شدیدتر تائو در نواحی مغز، که به ضعف شناختی منجر می‌شود.

علائم: مشکلاتی در حافظه، تصمیم‌گیری و انجام فعالیت‌های روزمره.

ابزار تشخیص: تصویربرداری ترکیبی PET برای آمیلوئید و تائو.

مرحله D (پیشرفته):

ویژگی‌ها: تجمع شدید پروتئین تائو در کل مغز، همراه با آسیب گسترده به نورون‌ها.

علائم: زوال عقل (دمانس) پیشرفته، از دست دادن عملکردهای اساسی شناختی و فیزیکى.

ابزار تشخیص: ترکیب آزمایش‌های زیستی و تصویربرداری برای ارزیابی پیشرفته.

پیشرفت‌های جدید در تشخیص

1.آزمایش‌های خون:

 آزمایش‌های خون جدید، مانند سنجش پروتئین‌های فسفریله تائو (p-tau217)، امکان شناسایی زودهنگام بیماری را با روش‌های ساده‌تر فراهم کرده‌اند.

 این روش‌ها دقتی معادل با آزمایش‌های پیچیده‌تر مانند CSF دارند.

این آزمایش خونی در واقع بر پایه اندازه‌گیری سطح یک قطعهٔ خاص از پروتئین تائو به نام MTBR‑tau243 در خون طراحی شده است.

در آلزایمر، علاوه بر تجمع پلاک‌های آمیلوئید، درون سلول‌های عصبی توده‌هایی از پروتئین تائو (تائو تنگل) تشکیل می‌شود. این آزمایش مقدار قطعهٔ MTBR‑tau24 که شاخص مستقیمِ میزان این تنگل‌ها است را در پلاسما می‌سنجد.  

مقایسهٔ نتایج با اسکن‌های پت (PET) نشان داده که سطح MTBR‑tau243 در خون با ۹۲٪ دقت منعکس‌کنندهٔ مقدار واقعی تنگل‌های تائو در مغز است. در افراد سالم یا آن‌هایی که فقط پلاک آمیلوئید دارند ولی هنوز علائم بالینی نشان نداده‌اند، سطح این بیومارکر طبیعی است. اما با بروز علائم خفیف (MCI) بالا می‌رود و در مراحل پایانی (دمِنسیا) تا ۲۰۰ برابر مقدار پایه افزایش نشان می‌دهد.  

چون در مراحل مختلف آلزایمر میزان MTBR‑tau243 تغییرات کمّی بسیار مشخصی دارد، این تست نه فقط «دارای یا فاقد آلزایمر» را مشخص می‌کند، بلکه می‌تواند شدت اختلال شناختی و پیشرفت بیماری را هم بازتاب دهد.

در کل، این آزمایش خونی نقطه‌ عطفی است برای تشخیص زودهنگام و پایش دقیق‌تر آلزایمر، به‌ویژه وقتی هدف، تصمیم‌گیری شخصی‌سازی‌شده دربارهٔ انتخاب درمان (آمیلویدمحور یا تائو-محور) باشد.

2.روش‌های ترکیبی:

 ترکیب نتایج آزمایش‌های مایع (مثل CSF یا خون) با تصویربرداری PET می‌تواند تصویر جامع‌تری از وضعیت بیمار ارائه دهد.

کاربرد مرحله‌بندی بیماری

تشخیص زودهنگام:شناسایی افراد در مراحل اولیه (A یا B) برای بررسی درمان‌های پیشگیرانه.

مشاوره و برنامه‌ریزی درمان:کمک به بیماران و خانواده‌ها برای درک مسیر پیشرفت بیماری.

-انتخاب درمان: برخی درمان‌های جدید بر پایه کاهش آمیلوئید و تائو طراحی شده‌اند که برای بیماران در مراحل خاص مناسب هستند.

توصیه‌ها برای استفاده بالینی

برای افراد بدون علائم: تشخیص بیولوژیکی فقط در زمینه تحقیقات توصیه می‌شود و هنوز در مراقبت‌های بالینی مرسوم نیست.

برای افراد با علائم: استفاده از بیومارکرها برای تأیید تشخیص آلزایمر و ارزیابی شدت بیماری ضروری است.

این معیارهای جدید، شفافیت بیشتری در تشخیص و درمان ارائه می‌دهند و به متخصص مغز و اعصاب کمک می‌کنند تا بیماری را با دقت بیشتری مدیریت کنند.

درمان بیماری‌های مغز و اعصاب و ستون فقرات