افزایش فشار داخل‌جمجمه‌ای ایدیوپاتیک (IIH) بیماری‌ای است که باعث افزایش فشار درون جمجمه می‌شود بدون اینکه تومور یا علت مشخصی در مغز وجود داشته باشد. این بیماری بیشتر در زنان جوان با اضافه‌وزن دیده می‌شود و یکی از مهم‌ترین علائم آن، سردرد مزمن و گاهی تاری دید یا دوبینی است.افزایش چاقی باعث شیوع بیشتر این بیماری شده است. IIH نیاز به پیگیری توسط متخصص مغز و اعصاب دارد. درمان شامل کنترل وزن، داروهایی مثل استازولامید و در موارد شدید جراحی است.
بهترین روشهای درمان افزایش فشار مغز و کنترل سردرد
هیپرتانسیون داخل جمجمه‌ای ایدیوپاتیک یا سردرد ناشی از افزایش فشار مغز (Idiopathic Intracranial Hypertension) یک بیماری جدی است که با افزایش فشار داخل جمجمه بدون وجود تومور یا ضایعه ساختاری در مغز شناخته می‌شود. این بیماری معمولاً زنان جوان مبتلا به چاقی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند باعث سردردهای شدید، کاهش بینایی و اختلال در کیفیت زندگی شود.
شیوع و عوامل خطر IIH
در سال‌های اخیر، شیوع IIH به دلیل افزایش جهانی چاقی افزایش یافته است. این بیماری اغلب در زنانی با اضافه وزن یا چاقی در سنین ۲۰ تا ۴۵ سال با شاخص توده بدنی (BMI) بالای ۳۰ کیلوگرم بر متر مربع مشاهده می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند که IIH یک فنوتیپ متابولیک سیستمیک منحصر به فرد دارد که آن را از سایر بیماری‌های نورولوژیک متمایز می‌کند.
علائم و عوارض IIH
- سردردهای ناتوان‌کننده، اغلب صبحگاهی یا همراه با حرکات چشم
- تاری دید، دوبینی یا کاهش تدریجی بینایی (به‌خصوص در محیط بینایی)
- وزوز گوش ضرباندار (tinnitus)
- تهوع یا استفراغ در موارد شدید
بیماری می‌تواند به صورت تدریجی منجر به کاهش بینایی دائمی در تا ۴۰٪ از بیماران شود. کاهش باروری، دیابت بارداری، پره‌اکلامپسی و اختلالات شناختی برگشت‌پذیر نیز در افراد مبتلا گزارش شده‌اند.
بیماری‌های همراه با IIH
- آپنه انسدادی خواب (OSA)
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
- افسردگی و اضطراب
تشخیص IIH: معاینه دقیق و تصویربرداری
- برای تشخیص IIH، پایش عملکرد بیناییاز جمله معاینه میدان دید (پریمتری) ، ضروری است. همچنین تصویربرداری با توموگرافی انسجام نوری (OCT) به‌عنوان یک ابزار حیاتی برای ارزیابی ساختار عصب بینایی کاربرد دارد.
- در مواردی، پونکسیون کمری برای اندازه‌گیری فشار مایع مغزی-نخاعی و تخفیف علائم اولیه انجام می‌شود.
- همچنین انجام ام آر آی مغز و همچنین BRAIN MRV بسیار ضروری میباشد.
رویکرد درمانی در IIH
اهداف درمان:
1. حفظ و بهبود بینایی
2. کنترل و تسکین سردرد
3. کاهش فشار داخل جمجمه‌ای
4. کنترل وزن و عوامل متابولیک همراه
درمان هیپرتانسیون داخل جمجمه‌ای ایدیوپاتیک
نقش چاقی و مدیریت وزن در IIH
چاقی یک عامل خطر اصلی و قابل تغییر در IIH محسوب می‌شود. کاهش وزن می‌تواند باعث بهبود چشمگیر علائم و حتی برگشت کامل بیماری شود.
روشهای پیشنهادی:
- رژیم غذایی با کسری انرژی (۵۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلوکالری در روز)
- رژیم‌های بسیار کم‌کالری تحت نظر پزشک
- افزایش فعالیت بدنی منظم
- مشاوره تغذیه و درمان رفتاری گروهی
لازم است پزشک با رویکردی غیرقضاوت‌گر و حمایتی در مورد چاقی صحبت کند تا از ایجاد حس شرم و مقاومت در بیمار جلوگیری شود.
۱. داروهای کاهش وزن برای کاهش فشار مغز
افزایش وزن یکی از عوامل اصلی بروز بیماری IIH است. داروهایی که به کاهش وزن کمک می‌کنند، می‌توانند فشار داخل مغز را هم کاهش دهند:
- سماگلوتاید(اوزمپیک / مونجارو) : از خانواده داروهای GLP-1 که با کاهش اشتها و وزن، تأثیر چشمگیری در کاهش فشار مغز دارد. مطالعات نشان داده‌اند که این دارو می‌تواند سردرد بیماران را نیز بهبود دهد.
- استازولامید و توپیرامات: این داروها علاوه بر کاهش تولید مایع مغزی نخاعی (CSF)، موجب کاهش وزن هم می‌شوند. توپیرامات برای درمان همزمان سردردهای میگرنی نیز موثر است.
توجه: مصرف این داروها باید تحت نظر پزشک متخصص مغز و اعصاب انجام شود.
۲. جراحی چاقی برای کاهش فشار داخل جمجمه
در بیمارانی که اضافه‌وزن شدید دارند و داروها کافی نیستند، جراحی‌های لاغری مانند بای‌پس معده می‌توانند تأثیر چشمگیری در کاهش فشار مغز داشته باشند. کاهش ۱۳ تا ۱۵ کیلوگرم وزن می‌تواند علائم بیماری را به‌طور کامل برطرف کند.
درمان دارویی مستقیم برای کاهش فشار مغز
استازولامید
داروی خط اول در درمان IIH است. با کاهش تولید مایع مغزی (CSF) به کاهش فشار و تورم عصب بینایی کمک می‌کند. معمولاً باعث بهبود دید و کاهش علائم می‌شود.این دارو با کاهش تولید مایع مغزی-نخاعی، به کاهش فشار داخل جمجمه کمک می‌کند.
توپیرامات
داروی مفیدی برای افرادی است که علاوه بر فشار مغز، دچار سردرد میگرنی هم هستند. البته برخی بیماران ممکن است دچار خواب‌آلودگی یا کندی ذهن شوند.
سایر داروهای کمکی
- فوروزماید: مدر قوی برای کاهش CSF
- متازولامید و اسپیرونولاکتون: جایگزین‌هایی در صورت عدم تحمل استازولامید
- اکترئوتاید: مشابه هورمون سوماتواستاتین برای کاهش فشار داخل‌جمجمه‌ای
درمان‌های جراحی در موارد شدید IIH
اگر با دارو و کاهش وزن بیماری کنترل نشود، جراحی‌های خاصی برای کاهش فشار مغز انجام می‌شود:
1. شانت مغزی (VP شانت): تخلیه مایع از مغز به شکم
2. برش غلاف عصب بینایی (ONF): برای محافظت از بینایی در موارد شدید
3. استنت‌گذاری در وریدهای مغزی: در صورت وجود تنگی سینوس‌های مغز
در کلینیک مغز و اعصاب دکتر حمیدرضا رخصت یزدی بیماران توسط تیم تخصصی شامل متخصص مغز و اعصاب، روان‌شناس و متخصص تغذیه بررسی می‌شوند تا بهترین درمان را دریافت کنند.
سردرد در بیماران IIH
سردرد یکی از شایع‌ترین و آزاردهنده‌ترین علائم IIH است و گاهی حتی پس از کاهش فشار مغز ادامه دارد. حتی پس از کاهش فشار داخل جمجمه، سردرد ممکن است ادامه یابد. این نوع سردرد یک نیاز درمانی برآورده‌نشده است و ممکن است نیاز به درمان تخصصی نورولوژی برای مدیریت مزمن سردرد داشته باشد.
انواع سردرد در این بیماران شامل موارد زیر است:
- سردرد صبحگاهی
- سردرد شبیه میگرن
- سردرد فشاری یا تنشی
روشهای کنترل سردرد:
- استفاده از داروهای مناسب ضد میگرن (پس از کنترل فشار مغز)
- پرهیز از مصرف بیش از حد مسکن‌ها
- بررسی علل دیگر سردرد توسط متخصص مغز و اعصاب
چه زمانی باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید؟
اگر دچار سردردهای مزمن، تاری دید، یا علائم افزایش فشار مغز هستید، مراجعه به متخصص مغز و اعصاب برای بررسی دقیق و شروع درمان ضروری است. در کلینیک مغزواعصاب دکتر حمیدرضا رخصت یزدی با استفاده از روشهای نوین تصویربرداری مغز و آنالیزهای هوش مصنوعی، درمانی دقیق، علمی و شخصی‌سازی‌شده برای بیماران ارائه می‌شود.مراقبت مؤثر از بیماران مبتلا به IIH نیازمند همکاری نزدیک بین متخصص مغز و اعصاب و چشم پزشک است. پیگیری منظم میدان دید و وضعیت عصب بینایی نقش حیاتی در جلوگیری از پیشرفت بیماری دارد.هیپرتانسیون داخل جمجمه‌ای ایدیوپاتیک یک بیماری پیچیده و چندوجهی است که شناخت زودهنگام، ارزیابی دقیق بینایی، کنترل وزن و درمان ترکیبی دارویی و گاهی جراحی در مدیریت آن نقش حیاتی دارند.
