سندرم پای بی‌ قرار یا Restless Legs Syndrome یک اختلال عصبی است که با تمایل شدید به حرکت دادن پاها، به‌ویژه در زمان استراحت یا شب، همراه است. این مشکل می‌تواند کیفیت خواب و زندگی را تحت تأثیر قرار دهد. برای تشخیص و درمان، مشاوره با متخصص مغز و اعصاب توصیه می‌شود.

سندرم پای بیقرار (Restless Legs Syndrome) 

سندرم پای بی‌ قرار یا Restless Legs Syndrome (RLS)، که با نام بیماری ویلیس-اکبوم نیز شناخته می‌شود، یک بیماری عصبی-حرکتی حسی است که با وجود چهار معیار اصلی تعریف می‌شود:  

1. احساس نیاز به حرکت دادن اندام‌ها که ممکن است با یا بدون احساسات ناخوشایند باشد.  

2. بدتر شدن علائم در حالت استراحت.  

3. بهبود علائم با فعالیت بدنی.  

4. بروز علائم در شب یا عصر.  

احساسات ناخوشایندی که هنگام استراحت شروع می‌شوند: احساس در پاها معمولاً پس از دراز کشیدن یا نشستن به مدت طولانی ایجاد می‌شود. این مشکل ممکن است هنگام نشستن در ماشین، هواپیما یا سینما رخ دهد.

تسکین با حرکت: احساس ناشی از سندرم پای بی‌قرار (RLS) با حرکت کاهش می‌یابد. کشیدن پاها، تکان دادن آن‌ها، راه رفتن یا قدم زدن می‌تواند علائم را بهبود بخشد.

بدتر شدن علائم در شب: علائم عمدتاً در شب رخ می‌دهند.

تکان خوردن پاها در شب: سندرم پای بی‌قرار ممکن است با یک اختلال رایج‌تر به نام حرکات متناوب اندام در خواب همراه باشد. این اختلال باعث می‌شود که پاها در طول خواب به‌طور غیرارادی تکان بخورند یا لگد بزنند، احتمالاً در تمام طول شب.

افراد معمولاً علائم RLS را به‌صورت احساساتی ناخوشایند و آزاردهنده در پاها یا کف پاها توصیف می‌کنند. این علائم معمولاً در هر دو پا اتفاق می‌افتند و در موارد نادرتر، بازوها را نیز درگیر می‌کنند.

این احساسات درون پا ایجاد می‌شوند، نه روی پوست، و به‌ صورت زیر توصیف می‌شوند:

• خزیدن
• خزنده بودن
• کشیده شدن
• ضربان داشتن
• درد مبهم
• خارش
• احساس الکتریکی

گاهی توضیح دادن احساسات ناشی از RLS دشوار است. مبتلایان معمولاً این مشکل را به‌عنوان گرفتگی عضلانی یا بی‌حسی توصیف نمی‌کنند، اما همواره تمایل شدید به حرکت دادن پاها را بیان می‌کنند.

علائم معمولاً دوره‌ای هستند؛ گاهی بهبود می‌یابند و سپس دوباره بازمی‌گردند.

 تشخیص سندرم پای بیقرار (Restless Legs Syndrome یا RLS) به صورت بالینی انجام می‌شود. تشخیص این بیماری بر اساس وجود احساس ناخوشایند و میل شدید به حرکت دادن پاها است که معمولاً در شب‌ها و هنگام عدم فعالیت رخ می‌دهد و با حرکت دادن پاها تسکین می‌یابد. بسیار مهم است که اختلالاتی که علائمی شبیه به سندرم پای بیقراردارند اما RLS محسوب نمی‌شوند، توسط متخصص مغز و اعصاب رد شوند.

شدت و تعداد دفعات بروز RLS در افراد مختلف بسیار متفاوت است. در موارد خفیف، ممکن است علائم چند بار در سال رخ دهند و تأثیر کمی روی زندگی فرد داشته باشند، اما در موارد شدید، علائم می‌توانند هر شب اتفاق بیفتند و تأثیر منفی زیادی روی خواب و سلامت کلی فرد بگذارند.  

عوامل تأثیرگذار بر شدت RLS

شامل بیماری‌های دیگر، داروها، غذاها یا نوشیدنی‌ها و وضعیت روحی هستند. این بیماری اغلب مزمن است و در موارد شدید ممکن است نیاز به درمان مادام‌العمر داشته باشد.  

از دیگر ویژگی‌های معمول RLS:  

•  علائم با افزایش سن بدتر می‌شوند.  
• داروهای دوپامینرژیک (محرک دوپامین) در بهبود علائم مؤثر هستند.  
• سابقه خانوادگی مثبت وجود دارد.  
• حرکات دوره‌ای پا در خواب (PLMS) همراه با RLS دیده می‌شود.  

معاینه عصبی در RLS معمولاً طبیعی است ، اما حرکات تکراری پا یا پا زدن ممکن است در ساعات پایانی روز دیده شود که معمولاً قابل کنترل هستند.  

 انواع RLS  

RLS به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود:  

RLS اولیه (ایدیوپاتیک):  

شروع بیماری اغلب در کودکی یا اوایل جوانی است و با بیماری‌های دیگر همراه نیست.علت مشخصی ندارد و معمولاً در سنین 10 تا 30 سالگی شروع می‌شود. این نوع بیشتر در خانواده‌ها دیده می‌شود و زنان را بیشتر از مردان درگیر می‌کند. بیماری به مرور زمان بدتر می‌شود.  

RLS ثانویه:

 در اثر بیماری‌هایی مثل کم‌خونی فقر آهن، پارکینسون، ام‌اس، نوروپاتی محیطی، نارسایی کلیه یا بارداری ایجاد می‌شود. این نوع معمولاً بعد از 45 سالگی شروع می‌شود.  

اپیدمیولوژی (شیوع)  

تحقیقات زیادی درباره شیوع RLS انجام شده است:  

- در آمریکای شمالی و اروپای غربی، شیوع RLS بین 5% تا 10% است.  

- شیوع موارد بالینی مهم (حداقل دو بار در هفته با ناراحتی متوسط) حدود 2% تا 4% است.  

- در کشورهای شمال اروپا شیوع بالاتر است و هرچه به سمت جنوب اروپا برویم، شیوع کاهش پیدا می‌کند.  

- در آسیا و آفریقا، شیوع RLS بسیار کمتر است (حدود 2% تا 4%در آسیا).  

  به‌ طور کلی، زنان دو برابر مردان به RLS مبتلا می‌شوند. این تفاوت احتمالاً به دلیل بارداری است، زیرا هرچه تعداد زایمان بیشتر باشد، احتمال ابتلا به RLS بیشتر می‌شود. در زنانی که هرگز باردار نشده‌اند، شیوع بیماری مشابه مردان است.

 تحقیقات نشان می‌دهد که 40 تا 60 درصد از افراد مبتلا به RLS سابقه خانوادگی دارند و این بیماری معمولاً به شکل ارثی و با الگوی اتوزومال غالب منتقل می‌شود. این به این معناست که اگر یکی از والدین مبتلا باشد، احتمال ابتلای فرزند زیاد است.

پاتوفیزیولوژی یا مکانیزم بیماری 

سندرم پای بی قرارپیچیده است. این بیماری با کاهش سطح آهن در استریاتوم (بخشی از مغز) و کاهش فریتین در مایع مغزی نخاعی همراه است. در RLS، سیستم‌های دوپامینرژیک و گلوتاماترژیک مغز بیش‌فعال هستند، در حالی که فعالیت مسیرهای اندورفینی سیستم عصبی مرکزی کاهش می‌یابد.

علت‌های احتمالی سندرم پای بیقرار

1. کمبود آهن در مغز (CNS Iron Deficiency):  

یکی از مهم‌ترین علت‌های RLS، کاهش ذخایر آهن در مغز است، حتی اگر سطح آهن در خون طبیعی باشد.  

مطالعات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به RLS دارای:  

- کاهش سطح فریتین (ذخیره آهن) در مایع مغزی-نخاعی (CSF)  

- کاهش آهن در مناطق خاصی از مغز مانند هسته قرمز، جسم مخطط و ماده سیاه 

- کاهش میزان آهن و پروتئین‌های مرتبط با آهن در بررسی‌های پس از مرگ (آتوپسی)  

2. سیستم دوپامین (Dopaminergic System):  

سیستم دوپامین نقش مهمی در بروز RLS دارد. داروهای آگونیست دوپامین (مانند پرامیپکسول و روپینیرول) علائم بیماری را کاهش می‌دهند، در حالی که داروهای بلوک‌کننده دوپامین علائم را بدتر می‌کنند.  

تحقیقات نشان می‌دهد که برخلاف تصور اولیه، در بیماران مبتلا به RLS احتمالاً دوپامین در مغز بیش از حد فعال است اما این فعالیت در زمان شب بیشتر شده و باعث علائم بیماری می‌شود.

3. سیستم‌های دیگر:

- سیستم افیونی (Opioid System): داروهای شبه مخدر (مانند ترامادول) می‌توانند علائم RLS را کاهش دهند.  

- سیستم گلوتامات (Glutamate System): فعالیت بیش از حد گلوتامات در مغز، به خصوص درتالاموس، با اختلال خواب در بیماران RLS مرتبط است.  

- سیستم آدنوزین (Adenosine System): کاهش گیرنده‌های آدنوزین در مغز ممکن است باعث افزایش فعالیت گلوتامات و دوپامین شود.  

تشخیص افتراقی سندرم پای بی‌ قرار (RLS)  

برخی بیماری‌ها ممکن است علائمی مشابه سندرم پای بی‌ قرار داشته باشند اما تفاوت‌هایی دارند:  

• آکاتیزیا (Akathisia):تمایل به حرکت در کل بدن که بیشتر به دلیل مصرف داروهای بلوک‌کننده دوپامین ایجاد می‌شود. این حالت برخلاف RLS وابستگی کمتری به ساعت شبانه‌روز دارد.  
• گرفتگی عضلات: انقباض ناگهانی، نامنظم و قابل مشاهده عضله که با کشش برطرف می‌شود و تمایل واقعی به حرکت وجود ندارد.  
• درد عضلانی (میالژی): احساس درد در عضلات که ممکن است شب‌ها بدتر شود اما نیاز به حرکت وجود ندارد.  
• درد نوروپاتیک: دردی سطحی، سوزاننده یا مثل شوک الکتریکی است که معمولاً در پاها احساس می‌شود.  
• رادیکولوپاتی: درد ناشی از تحریک اعصاب نخاعی که اغلب نامتقارن است و با تغییر وضعیت بدن بهتر می‌شود اما تمایل به حرکت وجود ندارد.  
• -ناراحتی وضعیتی بدن: بیمار نمی‌تواند در هیچ وضعیتی راحت باشد اما نیاز واقعی به حرکت ندارد.  
• حرکت انگشتان یا درد پاها:حرکات آهسته و چرخشی انگشتان یا پاها که به‌طور ارادی قابل کنترل نیستند.  

درمان سندرم پای بی قرار(RLS)

 مهم‌ترین مرحله در درمان سندرم پای بیقرارحذف عوامل تشدیدکننده بیماری است. این عوامل شامل موارد زیر هستند:  

- مواد غذایی مانند الکل، قندهای ساده و کافئین  

- عوامل رفتاری مانند سیگار کشیدن یا اهدای خون  

- داروهای بدون نسخه مانند آنتی‌هیستامین‌ها و ملاتونین  

- داروهای تجویزی مانند داروهای ضدروان‌پریشی، آنتی‌هیستامین‌ها و داروهای ضدافسردگی  

- اختلالات خواب مانند آپنه خواب که باعث تشدید علائم می‌شود.

نکات مراقبت در خانه برای سندرم پای بی‌قرار  

رویکردهای زیر می‌توانند علائم سندرم پای بی‌ قرار (RLS) را در موارد خفیف یا متوسط کاهش دهند و در موارد شدید می‌توانند همراه با دارو استفاده شوند.  

بهداشت خواب:  

داشتن یک محیط خواب مناسب، برنامه خواب منظم، و یک روال روزانه که از خواب باکیفیت حمایت کند، بسیار مهم است. اجتناب از الکل و کافئین به‌ویژه اهمیت دارد زیرا این مواد می‌توانند علائم را تشدید کنند.  

ورزش: 

از آنجایی که عدم تحرک فیزیکی اغلب علائم RLS را تحریک می‌کند، ورزش می‌تواند مفید باشد. یک مطالعه تحقیقاتی نشان داد که بیماران مبتلا به RLS پس از شش هفته شرکت در یک برنامه ورزشی، ۳۹٪ کاهش در شدت علائم را تجربه کردند، در حالی که بیمارانی که ورزش نکردند تنها ۸٪ کاهش در علائم داشتند.  

درمان با فشار پنوماتیک: 

دستگاه‌های فشرده‌سازی پنوماتیک با پر شدن از هوا و اعمال فشار بر پاها، جریان خون را افزایش می‌دهند. محققان دریافتند که استفاده روزانه از این دستگاه به مدت یک ماه، علائم RLS، کیفیت زندگی، و خستگی را در مقایسه با گروه کنترل بهبود بخشید.  

ماساژ و حمام گرم: 

استفاده از ماساژ، فشار بر پاها (مانند پتوی سنگین)، و حمام گرم برای تحریک پاها به طور گسترده در مقالات علمی RLS توصیه شده است، اما شواهد علمی محدودی در مورد اثربخشی این روش‌ها وجود دارد.  

 داروهای گاباپنتین و پره‌ گابالین که از دسته لیگاندهای α2δ هستند، به عنوان درمان خط اول برای سندرم پای بی قرار توسط متخصص مغز و اعصاب تجویز می‌شوند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه درمان سندرم پای بیقرار به مقاله درمان سندرم پای بی قرارنوشته شده توسط دکتر رخصت یزدی  متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.

درمان بیماری‌های مغز و اعصاب و ستون فقرات