دوزهای بالای زینک (50 میلی‌گرم در روز یا بیشتر) می‌توانند خطر کمبود مس را افزایش دهند، و باعث ایجاد عوارض در سیستم مغز و اعصاب شود که پیشگیری از این مشکل با رعایت دوزهای توصیه‌شده و مشورت با متخصص مغز و اعصاب امکان‌پذیر است. این موضوع نشان‌دهنده اهمیت تعادل در مصرف مکمل‌ها و رژیم غذایی است.

عوارض مصرف بیش از حد مکمل روی (زینک) 

زینک و مس هر دو عناصر کم‌میزان ضروری برای بدن هستند که نقش‌های حیاتی در سیستم ایمنی، متابولیسم، و سلامت عصبی دارند. با این حال، تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف بیش از حد زینک می‌تواند تعادل این دو ماده را مختل کند و به کمبود مس منجر شود. این مشکل به دلیل رقابت این دو ماده برای جذب در روده و تأثیر زینک بر پروتئین‌های خاصی مانند متالوتیونئین است.

مکانیزم تأثیر زینک بر جذب مس

زینک و مس در روده برای جذب از طریق کانال‌های مشابه رقابت می‌کنند. مصرف زیاد زینک می‌تواند تولید پروتئین متالوتیونئین را در سلول‌های روده افزایش دهد. این پروتئین به مس متصل شده و از جذب آن جلوگیری می‌کند، که در نهایت می‌تواند سطح مس در بدن را کاهش دهد. مطالعات منتشر شده در منابع معتبر مانند PubMed - Zinc-induced copper deficiency نشان می‌دهد که این مکانیزم می‌تواند منجر به علائم کمبود مس شود.

دوزهای زینک و خطر کمبود مس

دوز توصیه‌شده روزانه برای زینک در بزرگسالان 8-11 میلی‌گرم است، که معمولاً ایمن تلقی می‌شود و خطر کمبود مس ایجاد نمی‌کند. با این حال، تحقیقات نشان می‌دهد که دوزهای بالاتر می‌توانند مشکل‌ساز باشند:

دوز زینک  در روز و تأثیر بر جذب مس

• 8-11 میلی گرم : ایمن، خطر کمبود مس وجود ندارد.
• 40 میلی گرم : حد بالای تحمل‌پذیر (UL) برای بزرگسالان، ممکن است خطرناک باشد اگر طولانی‌مدت مصرف شود.
• 50 میلی گرم  یا بیشتر: خطر افزایش یافته برای کمبود مس، به‌ویژه در مصرف طولانی‌مدت.
• 100 میلی گرم  یا بیشتر:به‌طور مداوم منجر به کمبود مس می‌شود.

بر اساس NIH Office of Dietary Supplements - Copper, حد بالای تحمل‌پذیر برای زینک 40 میلی‌گرم در روز است، و مصرف بیش از این مقدار می‌تواند تعادل مس را مختل کند. مطالعات دیگر، مانند Clinical Case Reports - Zinc-induced copper deficiency, نشان داده‌اند که مصرف حدود 60 میلی‌گرم زینک در روز می‌تواند سطح آنزیم مس-زینک سوپراکسید دیسموتاز را کاهش دهد، که نشانه‌ای از کمبود مس است.

منابع رایج مصرف بیش از حد زینک

مصرف بیش از حد زینک معمولاً از طریق مکمل‌ها یا محصولات خاصی رخ می‌دهد:

مکمل‌های زینک با دوز بالا: برخی افراد برای تقویت سیستم ایمنی یا درمان آکنه از مکمل‌هایی با دوزهای بالا (مانند 50 میلی‌گرم یا بیشتر در روز) استفاده می‌کنند.

محصولات حاوی زینک مانند کرم‌های دندانی: گزارش‌هایی مانند Clinical Case Reports - Zinc-induced copper deficiency نشان داده‌اند که مصرف طولانی‌مدت کرم‌های دندانی حاوی زینک، به‌ویژه اگر بلعیده شوند، می‌تواند سطح زینک را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد و منجر به کمبود مس شود.

علائم کمبود مس ناشی از زینک

کمبود مس می‌تواند علائم مختلفی ایجاد کند، که برخی از آن‌ها در زیر فهرست شده‌اند:

• کم‌خونی مقاوم به درمان با آهن (آنمی).
• ضعف یا بی‌حسی در اندام‌ها.
• خستگی و ضعف عضلانی.
• مشکلات عصبی مانند بی‌ثباتی در راه رفتن.

سایر علائم ممکن شامل کاهش دمای بدن، مشکلات تیروئید، زخم‌های پوستی، تغییر رنگ مو و پوست، مشکلات بینایی، اختلالات حافظه و یادگیری، افسردگی، و افزایش عفونت‌ها است.

این علائم در منابع مانند Healthline - Copper Deficiency Symptoms  تأیید شده‌اند.

عوارض نورولوژیک (مغز و اعصاب ) مصرف بیش از حد زینک (روی)

۱. نوروتوکسیسیته مستقیم

• کاهش گلوتاتیون و ATP سلولی → مرگ سلول‌های عصبی
• بیشترین آسیب در قشر مغز و نواحی آسیب‌پذیر نورونی

۲. کمبود مس ناشی از زینک زینک زیاد جذب مس را مختل می‌کند

علائم کمبود مس:

• بی‌حسی و گزگز اندام‌ها
• ضعف عضلانی
• مشکلات تعادل و راه رفتن (میلونوروپاتی)
• اختلال حافظه و تمرکز
• اختلال بینایی

۳. تشدید بیماری‌های مغزی

• آلزایمر: افزایش تجمع پروتئین تاو و تشدید علائم شناختی
• سکته مغزی: افزایش خطر سکته ایسکمیک و آسیب به سلول‌های عصبی
• TBI (آسیب مغزی تروماتیک): آزاد شدن زینک اضافی و مرگ نورون‌ها
• صرع: زینک بالا می‌تواند شدت تشنج را بیشتر کند

پیشگیری و توصیه‌های دکتر حمیدرضا رخصت یزدی متخصص مغز و اعصاب 

برای جلوگیری از کمبود مس ناشی از مصرف زیاد زینک، توصیه‌های زیر پیشنهاد می‌شود:

• از مصرف بیش از 40 میلی‌گرم زینک در روز بدون توصیه پزشک خودداری کنید.
• اگر به دلایلی مانند درمان بیماری خاص نیاز به دوزهای بالای زینک دارید، پزشک ممکن است مکمل مس تجویز کند تا از کمبود جلوگیری شود.
• تعادل بین زینک و مس در رژیم غذایی بسیار مهم است. منابع غذایی غنی از مس شامل جگر، صدف، آجیل، و دانه‌ها است، و می‌توان از این طریق سطح مس را حفظ کرد.
• در صورت مصرف مکمل‌ها یا مشاهده علائم مشکوک مانند خستگی، ضعف، یا مشکلات عصبی، با پزشک مشورت کنید.

اهمیت تعادل و مشورت پزشکی

زینک و مس هر دو برای سلامت ضروری هستند، اما مصرف بیش از حد زینک می‌تواند مضر باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که تعادل این دو ماده در بدن حیاتی است، و مصرف بی‌رویه مکمل‌ها می‌تواند خطراتی مانند کمبود مس ایجاد کند. به عنوان مثال، Mather Hospital - Excessive zinc supplementation هشدار می‌دهد که مصرف زیاد زینک می‌تواند مشکلات مغز واعصاب  و خونی ایجاد کند.

نتیجه‌گیری

 دوزهای بالای زینک (50 میلی‌گرم در روز یا بیشتر) می‌توانند خطر کمبود مس را افزایش دهند، و پیشگیری از این مشکل با رعایت دوزهای توصیه‌ شده و مشورت با پزشک امکان‌پذیر است. این موضوع نشان‌دهنده اهمیت تعادل در مصرف مکمل‌ها و رژیم غذایی است.

درمان بیماری‌های مغز و اعصاب و ستون فقرات